اکچویتور (Actuator) در لغت به معنای عملگر است و آخرین تجهیز یک کنترلر است که دستور کنترلی را به اجرا در می‌آورداکچویترها در صنعت به وفور استفاده می شود. پرکاربردترین موارد مصرف اکچویتورها در باز و بسته کردن شیرها است. معمولا از اکچیوتور در مواردی که از لحاظ ایمنی نیاز به قطع سریع جریان است، گشتاور زیادی مورد نیاز است، لزوم دسترسی به شیر از راه دور است و یا دسترسی سریع مورد نیاز است، استفاده می‌شود. این اکچویتورها بسته به نوع منبع انرژی و حرکتی که ایجاد می‌کنند به دسته‌های: الکتریکی، هیدرولیکی، پنوماتیکی با حرکت خطی و دورانی تقسیم می‌شوند. مورد دیگری که با اکچویتر بکار می رود شیر مورد کنترل می باشد. گاهی اکچویتر یک شیر پروانه ای، گاهی یک شیر توپی (ball valve) و گاهی نیز یک شیر گلوب ولو را کنترل می کند. شکل زیر کوپل یک اکچویتر به شیر های مختلف را نشان می دهد.
مورد دیگری که در خصوص اکچویتر می باشد ولتاژ کاری می باشد که می تواند 220 ولت و 24 ولت باشد که از همه متداول تر است و البته برخی موارد ولتاژ سه فاز هم وجود دارد که البته در خصوص اکچویتر های ظرفیت بالا مورد استفاده قرار می گیرد. از نظر کنترلی نیز در دو نوع on/off و سیگنال جریانی 4 تا 20 میلی آمپ می باشند. در نوع on/off مانند یک موتور چپگرد و راستگرد عمل کرده و با اتصال پاور روی ترمینال در جهت راستگرد و یا برعکس گردش می کند. در حالت جریانی با ارسال جریان ابزار دقیقی 4 میلی آمپ اکچویتر شیر را کاملاً می بندد و با ارسال 20 میلی آمپ شیر (پروانه، توپی یا گلوب) کاملاً باز می شود. در پروسه های کنترلی معولاً مدل جریانی ترجیح داده می شود. مشخصه دیگری که در خصوص اکچویترها بکار می رود گشتاور آن می باشد که به صورت نیوتن متر می باشد. مثلاً برای یک شیر توپی 4 اینچ که در مسیر گاز با فشار 60 پوند استفاده می شود می توان از یک اکچویتر 160 نیوتن متر استفاده کرد. شکل زیر نقشه ترمینال بلاک یک اکچویتر مدل on/off را نشان می دهد.
همانطور که در شکل می بینید پایه 2 نول می باشد و با اتصال فاز به پایه 4 یا 5 موتور در جهت راست گرد یا چپگرد می چرخد و می تواند شیر کوپل شده را باز یا بسته کند. همچنین یکسری میکروسوئیچ نیز در مسیر برق با آن سری شده است تا زمانی که به انتهای کورس رسید جریان برق روی موتور را بر دارد. این میکرو سوئیچ ها تقریباً در اکثر اکچویترها وجود دارد و قابلیت تنظیم دارد برای مثال می توان طوری تنظیم کرد که اکچویتر بین 20 تا 80 % کار کند. برای اینکار باید میکرو سوئیچ را طوری تنظیم نمود تا شیر به 20% و 80% رسید عمل نماید.
اکچویتر در کنترل مشعل صنعتی
یکی از روش های کنترل در حوزه مشعل های صنعتی استفاده از اکچویتر در مسیر هوای احتراق و گاز مشعل می باشد بطوریکه اکچویتر به یک شیر پروانه کوپل شده و با توجه افزایش طول شعله با باز کردن شیر پروانه هوا را بیشتر کرده و به همان نسبت در مسیر گاز نیز با باز کردن میزان گاز افزایش یافته و شعله بلند شده و انرژی حرارتی زیاد می شود. برای این روش نیاز به یک کنترل کننده نسبت می باشد که فرمان مورد نظر را به دو اکچویتر هوا و گاز داده و سیستم را کنترل می کند.
